معلم، عامل امتزاج فکر و تربیت و ارتقاء فرهنگ جامعه (به بهانه تعطیلی مدارس بخاطر بحران كرونا)

دوره آموزشی اولیه (دبستان، مدرسه و دبیرستان) نگارنده در دهه ۶۰ تا سال ۷۳ در یکی از شهرهای کوچک استان لرستان یعنی شهرستان سلسله (شهر الشتر) گذشته است. مطمئنا امکانات سخت‌افزاري و نرم‌افزاري مناطق کوچک، علیرغم گسترش فراوان ارتباطات، تکنولوژی‌ها و ابزارآلات دستیابی سریع به محصولات و تولیدات مورد نیاز هنوز هم به پای مناطق بزرگ نمی‌رسد اما می‌خواهم نخست به نسلی اشاره کنم که با غیرت و همت کامل به امر معلمی می‌پرداختند و دوم این نکته را متذکر شوم که با انجام کار خود در شکل‌دهی به یک سیستم لازم و ضروری نقش داشتند.

شهرِ دوره‌ی آموزشِ اولیه اینجانب از تنوع قومی برخوردار هست اما از ویژگی تنوع و کثرت فرهنگی گسترده برخوردار نیست؛ در این شهر، فاصله فقیر و غنی زیاد نیست و عموم مردم از طبقه متوسط هستند؛ در دوره آموزشی من، دانش‌آموزان روستاهای شهرستان در مقطع دبیرستان مجبور به تحصیل در داخل شهر و در کنار بچه‌های شهر بودند که به طور عموم سری صبحی بودند؛ برخی از دانش‌آموزان در داخل شهر، اتاق‌هایی را اجاره کرده بودند‌ و با سختی (نداری و دوری از خانواده) وضعیت تحصیلی را می‌گذراندند؛ مدرسه غیرانتفاعی در شهر وجود نداشت و رفت و آمد در تمام سطح شهر به طور مثال از خانه به مدرسه و کتابخانه یا هر جایی دیگر به صورت پیاده انجام می‌گرفت.

روز ۱۲ فروردین با یکی از دوستان اهل قلم و هم‌شهری از رستم نورمحمدی یاد کردیم که سال گذشته به رحمت خدا رفته است و من اطلاعی از فوت ایشان نداشتم. گفتم می‌شناسم‌؛ زمانی می‌خواستم ‌اول‌دبیرستان تغییر رشته بدهم به تجربی در خدمتشان در دبیرستان امام خمینی بودم؛ مرحوم نورمحمدی معاون دبیرستان و فردی جدی و مسئولیت‌پذیر بودند که‌ شاگردان زیادی را پرورش داده و تربیت کردند.

در حال حاضر که مدرسه‌ها تعطیل شده لازم دیدم از معلمان و دبیرانی یاد کنم که واقعا مسئولانه و دلسوزانه به وظیفه خود می‌پرداختند.

لازم‌ دیدم که این بحث را در سه گانه «انتقال فکر»، «تربیت» و «تقویت فرهنگ» مطرح کنم. به این معنی که نظام آموزشی هر جامعه‌ای سه تا‌ کار انجام می‌دهد: ۱.انتقال فکر به اذهان و در نتیجه، یادگیری ذهنی و ذخیره‌سازی انباشتی را انجام می‌دهد.۲.انضباط و تربیت را با مطالبه اصول رفتاری و کرداری خاصی انجام می‌دهد۳. با آموزش و یاددهی می‌تواند فرهنگ یک جامعه را تقویت‌کند.

دبیران و معلمان دوره آموزشی اولیه من افرادی چون آقای پوربساط که مدیر دبیرستان هم بودند، مرحوم رستم نورمحمدی، آقای جمشید کیانی، آقای علی حسنوند(دبیر فارسی)، آقای قاسمی(دبیر عربی)،آقای شاه محمد یوسفوند(دبیر فلسفه)،آقای محمد باقر مهران‌نژاد (دبیر زبان) آقای یوسف‌وند (معاون‌دبیرستان شهید مطهری۷۲) و دیگرانی که اسم‌آنها یادم نیست، مسئولانه و متعهدانه به انجام رسالت خود می‌پرداختند و لازم است از آنها به نیکی یاد شود.

از آقای جمشید کیانی خاطرم هست که چه با اشتیاق و علاقه وافری درس منطق را با مثال‌ها و مصداق‌‌هایی تشویق کننده و تحریض کننده ‌علاوه بر آموزش درس تخصصی، کار فرهنگی هم می کردند.

آقای علی حسنوند دبیری جدی و نسبتا سخت‌گیر که مطمئنا همین‌روش ایشان بر من تاثیرگذار بود که کلاس ایشان را با جدیت و البته با علاقه دنبال می‌کردم.
آقای محمد مهران نژاد دبیر زبان‌انگلیسی که با تسلط کافی به امر آموزش زبان به تشویق افراد‌ می‌پرداخت و من همیشه از تشویق‌های او نصیبم می‌شد.

معلمان و دبیران مطمئنا در تقویت «حوزه عمومی» جامعه ایرانی که با محوریت «فرهنگ» است و از آموزش و تربیت سیراب می‌شود عاملیت(agency) دارند. قدر این سرمایه‌ها را باید‌ دانست.

این نسل از معلمان و دبیرانی که به اسامی برخی از آنها اشاره شد، نسلی دلسوز و مسئولیت پذیر بودند که واقعا نقش معلمی را به خوبی و به‌نحو‌ احسن و در توان خود ایفا می کردند و هر آنچه آموخته بودند با دل و جان و علاقه در اختیار شاگردان خود قرار می‌دادند. این افراد احتمالا اطمینان داشتند که محیط(فرهنگ) و ساختار در رشد انسان ها موثر هستند و به شدت بدنبال ارتقاء محیط و تغییر ساختار تاثیر گذار بر شاگردان خود بودند و این رسالت را با تدریس و تربیت توامان انجام می‌دادند و در کار خود حس مسئولیت، دلسوزی و غیرت بجد نمایان بود.

این یادداشت موجب شد که روی دیدگاه «مرگ مدرسه‌» که از جانب برخی‌ها مطرح می‌شود از دید من خطِ بُطلان کشیده شود. هر چند این تاکیدِ اینجانب بر ضرورت مدرسه به معنای ندیدن اشکالات و کم کردن عوامل بازدارنده مناسب آموزش و تربیت و ارتقاء فرهنگ ‌نیست.

این متن در یادبود مرحوم حاج رستم نورمحمدی نگارش شده که‌ در کنار آن ذکر خیری از نسل معلمان و دبیران هم‌دوره ایشان نیز شد. خداوند این معلم را رحمت کند و بقیه را نیز سلامت و پایدار بدارد.

 عبدالرحمن حسنی‌فر* / پايگاه خبري زرك

* رئیس پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی