خلیج فارس؛ هویت تثبیت‌شده در حافظه تاریخی و فرهنگی ایران

نویسنده: سمیه روزبهانی | تحریریه زرک
نام خلیج فارس برای ایرانیان تنها یک عنوان جغرافیایی نیست؛ نشانه‌ای از پیوند عمیق فرهنگی، تاریخی و تمدنی است. این آبراه نه‌تنها شریان اقتصادی و راهبردی منطقه است، بلکه بخشی لاینفک از هویت ملی و روایت تمدن ایرانی به شمار می‌آید.
در روزهای اخیر، بار دیگر موضوع نام‌گذاری «خلیج فارس» در فضای رسانه‌ای و سیاسی منطقه مورد توجه قرار گرفته است؛ موضوعی که همواره برای ایرانیان از حساسیتی ویژه برخوردار بوده است. اما این پرسش مطرح می‌شود که چرا ایرانیان تا این اندازه به این نام تعلق خاطر دارند و نسبت به تحریف آن واکنش نشان می‌دهند؟

پاسخ به این سوال در لایه‌های تاریخی، فرهنگی و تمدنی نهفته است. «خلیج فارس» صرفاً یک پهنه آبی نیست، بلکه بخشی از حافظه تاریخی ملت ایران است که نقش مهمی در ارتباطات بین‌المللی، توسعه فرهنگی و شکل‌گیری هویت تاریخی این سرزمین ایفا کرده است. از دوره چهارم زمین‌شناسی که این خلیج به‌تدریج شکل گرفته، حضور فعال ایرانیان در سواحل آن موجب گسترش دریانوردی، تجارت و تبادل فرهنگی با دیگر تمدن‌ها شده است.

برخلاف دریای خزر که نام آن برگرفته از قوم خزران است و با اینکه خاطره تاریخی مثبتی از این قوم وجود ندارد، اما هیچ‌گاه حساسیت مشابهی نسبت به آن در جامعه ایرانی مشاهده نشده است. این تفاوت رفتاری نشان می‌دهد که نام خلیج فارس برای ایرانیان چیزی فراتر از یک عنوان است؛ این نام در طول تاریخ، بستر تعامل ایران با شرق و غرب بوده و در حافظه فرهنگی ایرانیان جایگاه خاصی دارد.

اسناد و منابع متعددی در طول تاریخ، از کتیبه‌های داریوش در نقش رستم گرفته تا آثار جغرافی‌دانان اسلامی نظیر «المسالک و الممالک» و حتی نقشه‌های غربی مانند «جهان‌نمای اورتلیوس» و آثار مورخانی چون استرابون و آرنولد ویلسون، همگی از این پهنه آبی با عنوان «خلیج فارس» یاد کرده‌اند. این مستندات تاریخی، مهر تأییدی بر اصالت این نام در طول قرون متمادی است.

از منظر حقوق بین‌الملل نیز، تمامی اسناد رسمی و نهادهای بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد، نام «خلیج فارس» را به رسمیت شناخته‌اند. تغییر یک‌جانبه این نام بدون اجماع جهانی، مغایر با عرف جغرافیایی و اصول حقوق بین‌الملل است. نام‌های جغرافیایی باید بر اساس سوابق تاریخی و کاربرد رایج پذیرفته شوند و تحریف آن‌ها می‌تواند به اختلافات منطقه‌ای و تنش‌های بی‌مورد دامن بزند.

افزون بر آن، خلیج فارس نماد فرهنگ دریایی ایران نیز به شمار می‌آید. آثاری چون بندر تاریخی سیراف، شهر باستانی حریره در جزیره کیش و بسیاری دیگر از مواریث فرهنگی این منطقه، گواه روشنی بر پیوستگی تمدن ایران با این پهنه آبی هستند. مستندسازی، حفاظت و معرفی این میراث، وظیفه‌ای است که بر دوش نهادهای مسئول به‌ویژه حوزه میراث فرهنگی کشور نهاده شده است.

در نهایت، تعلق خاطر ایرانیان به نام خلیج فارس، برخاسته از آگاهی تاریخی، شناخت فرهنگی و دفاع از هویت ملی است. این نام، نه‌تنها در اسناد، که در جان و زبان مردم ایران زنده است و تا زمانی که فرهنگ و تاریخ این سرزمین پابرجاست، «خلیج فارس» نیز جاودانه خواهد ماند.

پایان پیام/