حقوق شهروندی؛ از حق تا مسئولیت‌پذیری اجتماعی

ـسمیه روزبهانی ـ پایگاه خبری زرک

حقوق شهروندی مفهومی آشنا اما گاه مبهم است. بسیاری آن را شنیده‌اند، اما کمتر کسی به‌درستی می‌داند این حقوق دقیقاً چیست، چگونه باید از آن دفاع کرد و در برابر نقض آن چه واکنشی نشان داد. این گزارش آموزشی با نگاهی کاربردی و تحلیلی، تلاش دارد تصویری روشن از حقوق شهروندی و نقش آگاهی در تضمین عدالت و مشارکت مدنی ارائه دهد.

۱. تعریف روشن از حقوق شهروندی

حقوق شهروندی به مجموعه‌ای از حقوق انسانی، اجتماعی، سیاسی و قانونی گفته می‌شود که هر فرد به‌عنوان عضوی از جامعه از آن برخوردار است؛ بی‌توجه به جنسیت، قومیت، مذهب یا موقعیت اقتصادی. این حقوق، فقط امتیاز نیستند، بلکه ابزارهایی‌اند برای مشارکت در سرنوشت جامعه، دفاع از کرامت انسانی و تضمین عدالت اجتماعی.

۲. جایگاه حقوق شهروندی در قوانین ایران

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصول متعددی به این حقوق اشاره دارند:

اصل نوزدهم: مردم ایران از هر قوم و قبیله‌ای که باشند، از حقوق مساوی برخوردارند.

اصل بیستم: همه افراد ملت از حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند.

اصول دیگر چون ۲۴، ۲۵، ۲۶ و ۲۷ نیز به آزادی مطبوعات، حریم خصوصی، حق تشکیل انجمن‌ها و راهپیمایی‌های قانونی می‌پردازند.

منشور حقوق شهروندی که در سال ۱۳۹۵ از سوی دولت ابلاغ شد، تلاش مهمی برای تدوین نظام‌مند این حقوق بود، اگرچه اجرای آن نیازمند نظارت و پیگیری عمومی و رسانه‌ای است.

۳. مصادیق عینی در زندگی مردم

حقوق شهروندی تنها در متن قانون نیست؛ در زندگی روزمره ما حضور دارد:

حق دسترسی به اطلاعات عمومی: مردم باید از عملکرد نهادها، به‌ویژه مالی و اجرایی، مطلع باشند.

حق خدمات عمومی برابر: هیچ نهادی نباید بر اساس قومیت یا مذهب در ارائه خدمات تبعیض قائل شود.

حق امنیت جانی، مالی و حیثیتی: تعرض بدون حکم قانونی، نقض آشکار این حقوق است.

حق اعتراض قانونی و مسالمت‌آمیز: پایه هر جامعه مردم‌سالار، امکان بیان آزادانه و انتقادی است.

۴. موانع تحقق حقوق شهروندی

چرا این حقوق در بسیاری موارد نادیده گرفته می‌شود؟

نبود آگاهی عمومی: بسیاری نمی‌دانند رفتارهای تبعیض‌آمیز یا سرکوبگرانه، مصداق نقض حق آن‌هاست.

ترس از پیگیری: نبود حمایت کافی باعث می‌شود افراد از پیگیری قانونی صرف‌نظر کنند.

فقدان آموزش رسمی: جای خالی آموزش حقوق شهروندی در مدرسه و دانشگاه حس می‌شود.

۵. رسانه‌ها چه نقشی دارند؟

رسانه‌ها باید پل ارتباطی قانون و جامعه باشند. آن‌ها می‌توانند با تولید محتوای آموزشی، گفت‌وگو با حقوق‌دان‌ها، معرفی سازوکارهای شکایت و پیگیری، و بازگو کردن نمونه‌های عینی، فرهنگ مطالبه‌گری و مسئولیت‌پذیری مدنی را گسترش دهند.

جمع‌بندی:

شهروند آگاه، پایه حکومت پاسخگوست. حقوق شهروندی زمانی معنا می‌یابد که شهروندان نه‌تنها آن را بشناسند، بلکه در مطالبه‌اش مسئولیت‌پذیر باشند. رسانه‌ها، آموزش‌گران و نهادهای مدنی باید در مسیر عمومی‌سازی این آگاهی حرکت کنند.

یادمان باشد: داشتن حق کافی نیست؛ باید آن را شناخت، باور کرد و پیگیری نمود.

منبع: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، منشور حقوق شهروندی

پایان پیام/