گمشده‌ای به نام «رواداری» در جامعه کنونی و نقش «فیلی» در بسط آن

پایگاه خبری زرک ـ سعید بارانی*

جامعه امروزی ما بیش از هر زمان دیگری به پذیرش و تحمل عقاید، افکار و سلایق مختلف نیاز دارد.

شرایط و پیچیدگی‌های روابط دنیای امروزی، سطح و نوع انتظارات آدمیان از همدیگر چه در روابط بین الملل و چه در روابط گوناگون داخلی خودمان و خرده فرهنگ‌های موجود، ضرورت دگرپذیری را با چاشنی پررنگ احترام به تفاوت‌ها ایجاب می‌نماید.

خلاصه و مفید در چند جمله بیان شود؛ رواداری همراه با تحمل طرف مقابل است که در جامعه به همزیستی مسالمت آمیز منجر می‌شود و آنچه امروزه مهم‌تر می‌نماید نهادینه شدن فرهنگ رواداری و همزیستی با بینش‌های متفاوت است که می‌تواند به حفظ کرامت انسانی، شکوفایی و گشایش بیشتر روابط آدمیان کمک کند.

لازم به گفتن نیست که اگر جهان اطراف ما همگن و همسان بود و عاری از تفاوت می‌زیستیم که دیگر نیازی به رواداری نداشتیم، اما اینگونه نبوده و نیست و تفاوت‌های خرد و کلان در لایه‌های مختلف و تضادهای اساسی، سنت این جهان از ازل تا ابد بوده و است.

اگر بخواهیم از رواداری بهتر بنویسیم، بد نیست اشاره‌ای به فرهنگ رواداری در ایران عزیزمان نیز داشته باشیم که به عنوان یکی از بزرگترین تمدن‌ها و فرهنگ‌های جهان در این زمینه هم شناخته شده است.

چه در زمان اقتدار، عموما به کثرت گرایی احترام گذاشته می‌شد و چه در زمان افول؛ مانند حمله مغول نیز فرهنگ رواداری نزد ایرانیان خوش درخشیده است.

رواداری در کنار دیگر اصول همچون عدالت اجتماعی از مبانی اصلی سازنده در روابط فردی، اجتماعی و حتی بین المللی است که بر آن تاکیدی ویژه می‌شود. به گونه‌ای که ادبیات عرفانی ایران نیز مملو است از گوهرهای درخشان فرهنگ رواداری.

مدارا یا رواداری صرف یک عمل فردی نیست، بلکه فضیلتی برتر در سپهر کردار اجتماعی است. به عنوان نمونه‌هایی شاخص در تاریخ می‌توان گفت؛ «فرودسی و خرقانی» پس از ورود اسلام به ایران پیشگام فرهنگ و ادبیات رواداری در ایران بوده‌اند و پس از آنها می‌توان از عطار، مولانا، سعدی و حافظ و... نیز نام برد.

 جملات معروفی از خرقانی در دوران حکومت متعصب غزنویان به جا مانده است که ظاهرا ابدی شده اند؛ «آنکه در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش نپرسید، چه آنکس که نزد باری‌تعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.»

اینها نمونه‌های روشنی از نگاه ژرف‌بین ایرانیان در طول تاریخ پرفراز و نشیب تمدنیشان به مساله رواداری بوده است که لازم بود برای درک بهتر آن به موارد خاصی اشاره شود و بهتر بدانیم که این مهم، موضوع غریب و تازه‌ای نیست که در عصر حاضر و یا چند سده اخیر با آن آشنا شده و نسبت به آن بیگانه بوده باشیم و یا مانند خیلی از موضوعات امروزی آن را از بیگانگان به عاریت گرفته باشیم.(هرچند در این زمینه و در دوران معاصر دیگران بیشتر به آن  پرداخته‌اند).

تصویر زنده یاد عزت اله فیلی؛ بنیانگذار سازمان نظام مهندسی ساختمان لرستان

فراز و فرود جامعه معاصر ما، تغییرات اجباری و اختیاری زندگی امروزی، دوری از فرهنگ غنی گذشته و عدم اطلاعات کافی از زیر پوست گذشته خوب، بد یا زشتمان سبب شده که در خیلی از مسائل‌مان به این فرهنگ غنی رواداری رجوع و توجه ویژه نداشته باشیم، اما در بحبوحه و کشاکش زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای‌مان کسی نیز مانند زنده یاد «عزت‌اله فیلی» پیدا می‌شود که با تمام نقاط قوت و ضعف کارنامه حرفه‌ای و برآیندی که از زندگی خود بجای گذاشته است، می‌تواند نشانه قابل احترام و شایسته‌ای برای رواداری عصر ما آن هم در غرب کشور، زاگرس تمدن ساز و خاصه لرستان فعلی باشد. لرستانی با تمام داشته‌ها و نداشته‌های امروزیش....

تیپ رواداری ایشان خواسته یا ناخواسته می‌تواند از جنس همان جملات تاریخی «خرقانی بزرگ» باشد که به گواه دوست، آشنا و همال همینگونه نیز بوده است.

نوع گفتمان، برخورد و تضاربی که با دیگر افراد با بینش‌ها و کردارهای گوناگون بخصوص مهندسان و جامعه مهندسی اطرافش داشته است از ملایمت، انعطاف و دیالوگ‌های احترام برانگیز بوده است که فارغ از هر خطا، اشتباه و نتیجه‌ای در نهایت آنچه بر جا مانده است، نوع قضاوت‌ها و خاطره‌های نیک است و این دلیلی ندارد جز مدارا یا به عبارت بهتر رواداری از جنس و تیپ شخصیتی خودش که ساخته و پرداخته بود.

در شرایطی قرار داریم که مصائب بسیاری درزندگی امروزه ما وجود دارد که تسهیل امور و روابط سازنده بین آدمیان را کمرنگ کرده است. اینکه چقدر خودمان یا سیاست‌های خرد و کلان، عوامل بیرونی، روابط دنیای اطراف، تکنولوژی و ... بر شرایط سخت امروزی تاثیر داشته است، نیاز مبرم به واکاوی و تحلیل‌های چند لایه دارد؛ اما به صراحت می‌توانیم بگویم که تقویت بنیان رواداری در جامعه فعلی می‌تواند به ما کمک کند که این دوران گذار سخت را بهتر و روان‌تر به سرانجام برسانیم.

با توجه به گسترش اطلاعات و پیچیدگی آنها، چگونگی روابط حرفه‌ای، سازمانی و غیر کاریمان در عصر امروزی، تجربه اندوزی و حتی بی‌تجربگی سالیان فراز و فرود جامعه در اهم مسائل، نقش نخبگان در عرصه‌ها، جایگاه‌ها، فعالیت حرفه‌ای‌شان و بزنگاه‌ها بیش از پیش نسبت به موضوع رواداری آشکارتر می‌شود.

نقشی که دوگانه است و هم می‌تواند مثبت و صعودی باشد و هم منفی و نزولی. به زعم نگارنده یکی از عوامل توسعه یافتگی یا توسعه نیافتگی می‌تواند اثربخشی مثبت و یا منفی نخبگان و کنشگرانی باشد که عمری را در جامعه سپری کرده و شناخته شده هستند. حال چه نخبه کنشگر توسعه خواه باشد و چه غیر از آن، چه نخبه روادار باشد و چه نه.

شناختی که یا عام است یا خاص، شناختی که یا مربوط به قشری متخصص با فراوانی بالاست یا گروهی با فراوانی کمتر؛ اما در هر دو حالت تاثیرگذار هستند و نوع گفتمان آنها و برآیند رفتار حرفه‌ای، سیاسی و اجتماعی آنها می‌تواند رهگشا و اثربخش باشد و حتی بالعکس.

درحرفه مهندسی و در بین مهندسان نیز حضور پررنگ زنده یاد «فیلی» مشهود بوده است و با توجه به نوع ارتباطات چند سویه در بین شهروندان، شخصیت ایشان در آن سوی حرفه‌اش نیز موثر واقع شده است و آن هم در رفتاری مهم و ضرورت امروزه به نام «مدارا و رواداری».

در حال حاضر در جامعه مهندسی افراد بسیار موثری مانند ایشان به وفور یافت نمی‌شوند که با تمام اثربخشی‌شان بتوانند رواداری را در بین مهندسان جاری و ساری سازند.

همانطور که در دیگر بخش‌های جامعه نیز این کمبود را داریم و پربیراه نیست که بگوییم طی سالیان گذشته برای ساختن آدم‌های روادار که کمک به نهادینه شدن جامعه روادار می‌کنند، کمتر وقت گذاشته‌ایم و کمتر کار کرده‌ایم و اصلا در مقاطعی نیز آن را قبول نداشته‌ایم!

متاسفانه یکی از آسیب‌های امروزه جامعه ایرانی شکاف بین نسلی است که خواسته یا ناخواسته بوجود آمده است و اگر ما بخواهیم این شکاف را کمتر کرده و یا ترمیم کنیم، راه و چاره‌ای نداریم که توجه بیشتری به نوع گفتار و رفتار آدم‌های رواداری مانند «مهندس فیلی» که از سرمایه‌های اجتماعی این مرز و بوم هستند که به سرمایه نمادین هم بدل گشته‌اند در روابط مختلف‌مان داشته باشیم و برای اثر بخشی آن رفتارها حداقل در بین هم صنف‌هایمان گفتمان و برنامه ریزی مدونی شکل بدهیم که پس از رفتن‌شان آه حسرت‌مان بلند نشود که چرا از ایشان و دیگران مانند ایشان برای رونق روابط و امورمان بهره کافی نبرده‌ایم؟!

شخص رواداری مانند زنده یاد مهندس فیلی در اعتقادات شخصی خود و در گفتار و رفتار نسبت به زندگی حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای دیگران دست به مداخله سلبی نمی‌زند، حتی اگر آن اعتقاد و رفتار برایش پرسش برانگیز و آسیب آفرین باشد.  این هم خصوصیت بارزی بود که در وجود ایشان خودنمایی می‌کرد و در روابط امروزی‌مان قابل تامل...

آنچه در مرام و وجود مرحوم مهندس فیلی فقید نهادینه شده بود، سیاست و رفتاری مداراگر و دگرپذیر بوده و به رسمیت شناختن تفاوت‌ها و بر صدر نشاندن آن در برابر تخاصم، عدوات و دوری از مطلق انگاری و توجه ویژه به نسبی گرایی بوده است که او را در یادها زنده نگه می‌دارد و برای همه ما می‌تواند عبرت آموز باشد.

با تمام گفتنی‌ها و ناگفتنی‌های این موضوع حیاتی عصر حاضر، تاکید می‌شود که جامعه امروزی ما با تمام بحران‌هایش برای بقا و پایداری به رواداری و نهادینه شدن آن نیازمند است و چه بهتر بتوانیم واکاوی بیشتری آن هم بدون تعصب و بدون شعار «زنده باد و مرده باد» نسبت به امثال زنده یاد «فیلی» داشته باشیم که خیر و صلاح ما در عنایت و تامل ویژه به اینگونه مسائل است.

* نایب رییس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان لرستان