نویسنده: [بتول صادقی / تحریریه زرک [1]]
خودکشی یکی از مهم‌ترین چالش‌های بهداشتی، روان‌شناختی و اجتماعی است که نه‌تنها بر فرد، بلکه بر خانواده و جامعه نیز تأثیر می‌گذارد. در جهان سالانه حدود ۸۰۰ هزار نفر به دلیل خودکشی جان خود را از دست می‌دهند. اگرچه آمار خودکشی در ایران از کشورهای غربی پایین‌تر است، اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه، نرخ بالاتری دارد و روندی افزایشی را در سه دهه اخیر تجربه کرده است.

آمار نگران‌کننده خودکشی در لرستان
استان لرستان از جمله مناطقی است که خودکشی در آن به یک مسئله اجتماعی حاد تبدیل شده است. در سال ۱۴۰۲، طبق گزارش پزشکی قانونی، ۲۰۴ نفر در این استان به دلیل خودکشی جان باخته‌اند که شامل ۱۲۹ مرد و ۷۵ زن بوده است. همچنین در سال ۱۴۰۰، بیش از ۴۴۰۰ مورد اقدام به خودکشی ثبت شده که بخش عمده‌ای از آن‌ها در سکونت‌گاه‌های شهری بوده است. این آمار، لرستان را در بین پنج استان اول کشور از نظر نرخ خودکشی قرار داده است.

عوامل مؤثر بر خودکشی در لرستان
۱. فقر و مشکلات اقتصادی
فقر، بی‌کاری، مشاغل سخت و کم‌درآمد و ناتوانی در تأمین معاش خانواده، از اصلی‌ترین عوامل زمینه‌ساز خودکشی در میان مردان جوان و سرپرستان خانوار است.

۲. ساختار اجتماعی بسته
ساختار فرهنگی و اجتماعی در لرستان با ویژگی‌هایی مانند طایفه‌گرایی، قوم‌گرایی و نظارت شدید اجتماعی، امکان هنجارشکنی و بروز مسائل شخصی را به حداقل رسانده و فشار روانی را افزایش می‌دهد.

۳. تضاد نسلی و مشکلات ازدواج
مخالفت والدین با انتخاب همسر توسط فرزندان و ازدواج‌های تحمیلی، به‌ویژه برای دختران کم‌سن، از دیگر دلایل افسردگی و خودکشی در میان جوانان است.

۴. خشونت خانگی و مردسالاری
آزارهای جسمی و روانی، بی‌توجهی عاطفی، و سلطه‌ی فرهنگ مردسالار از عوامل مهم خودکشی در میان زنان و دختران جوان محسوب می‌شوند.

۵. برچسب‌های اجتماعی و طرد
خانواده‌های آسیب‌دیده، فقیر، دارای معتاد یا سابقه‌ی جرم، بیش‌تر در معرض انگ‌زنی و طرد اجتماعی هستند که می‌تواند خودکشی را در میان اعضای آن‌ها افزایش دهد.

۶. ادراک سربار بودن
بسیاری از جوانان تحصیل‌کرده اما بی‌کار، پس از تلاش‌های ناموفق برای یافتن شغل، احساس بی‌ارزشی و سربار بودن می‌کنند.

۷. کم‌تجربگی و ناتوانی در حل مسئله
جوانان و نوجوانان به دلیل نداشتن مهارت‌های مقابله‌ای، در مواجهه با بحران‌ها سریع‌تر دچار درماندگی و اقدام به خودکشی می‌شوند.

۸. عوامل فردی
عزت‌نفس پایین، افسردگی، پرخاشگری، سوءمصرف مواد، و تکانش‌گری از جمله خصوصیات شخصیتی مؤثر در بروز خودکشی هستند.

۹. کودک‌همسری
حدود ۲۰٪ دختران در لرستان در سنین پایین ازدواج می‌کنند. این ازدواج‌های زودهنگام آن‌ها را در معرض خشونت و محدودیت‌های جدی قرار می‌دهد که گاه به خودکشی می‌انجامد.

کودکان و نوجوانان در معرض خطر
خودکشی در سنین پایین، به‌ویژه بین ۱۳ تا ۱۵ سال، در حال افزایش است. عواملی مانند اختلافات خانوادگی، اعتیاد والدین، افت تحصیلی، احساس تنهایی، و نبود ارتباطات اجتماعی مؤثر، این گروه سنی را به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. خانواده‌ها باید به علائم هشداردهنده مانند انزوا، پرخاشگری، کاهش اشتها، و صحبت درباره مرگ توجه ویژه داشته باشند.

راهکارهای پیشنهادی برای پیش‌گیری از خودکشی در لرستان

• تمرکز بر گروه‌های پرخطر (زنان و جوانان): برنامه‌های پیش‌گیری باید بر اساس شناخت نیازهای این دو گروه طراحی شوند.
• استفاده از ظرفیت‌های بومی: از معلمان، مشاوران مدارس، روان‌شناسان، مددکاران، مراکز بهزیستی و درمانی، دهیاران و... برای آموزش و شناسایی افراد در معرض خطر کمک گرفته شود.
• اجرای دوره‌های آموزشی تسهیل‌گری اجتماعی: در مناطق شهری و روستایی برای آموزش علائم و شیوه‌های مداخله اولیه در خودکشی.
• تشکیل کارگاه‌های آموزشی برای خانواده‌ها: خانواده‌هایی که فرزندشان سابقه‌ی اقدام به خودکشی داشته‌اند باید حمایت، آگاهی و راهنمایی ویژه دریافت کنند.
• حمایت از نوجوانان در مدارس: افزایش مشاوران در مدارس، آموزش مهارت‌های زندگی و راه‌اندازی اتاق گفت‌وگو.
• افزایش دسترسی به خدمات روان‌پزشکی: به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار و روستاها.
• ایجاد محیطی گفت‌وگومحور در جامعه: برای کاهش خشونت، افزایش حس تعلق اجتماعی، و امکان تخلیه‌ی روانی افراد در محیطی امن.

نتیجه‌گیری
خودکشی نه فقط یک معضل فردی بلکه بازتاب بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. برای مقابله با آن در استان لرستان، نیاز به یک برنامه‌ی جامع، هم‌افزایی بین دستگاه‌های مرتبط و مشارکت فعال نهادهای مدنی و بومی وجود دارد. لرستان در وضعیت هشدار قرار دارد و غفلت از این وضعیت، پیامدهای اجتماعی گسترده‌تری را در پی خواهد داشت.

پایان پیام/